Gelgitler

Ay, Dünya üzerindeki bir noktadan her gün 24 saat 50 dakikada geçer. Ay Dünya üzerine bir çekim kuvveti uygular. Bu çekim kuvveti denizlerde ve göllerde gel-git olayı olarak görülür. Gelgit olayı suların kabarıp, karalara ilerlemesine gel, geri çekilmesine git denir. Okyanus kıyılarında çok, bizim ülkemizdeki gibi küçük denizlerde az olur. Gelgit olayları 12 saat 25 dakikada bir olur. Gel olayı 6 saat 12,5 dakika, git olayı 6 saat 12,5 dakika sürer. Aynı yerde her gün 50 dakika gecikmesiyle iki defa gel, iki defa git olayı yaşanır.

Arapça’da yükselme ve alçalma anlamına gelen med ve cezir, coğrafi bir terimi ifade eder. Gelgit veya med cezir, bir gök cisminin başka bir gök cismine uyguladığı kütle çekimi nedeniyle her iki cisimde meydana gelen şekil bozulmalarıdır. Güneş ve Ay’ın konumlarındaki değişikliğe bağlı olarak yeryüzündeki sular kabarır veya alçalır. Güneş’in ve Ay’ın çekim gücüne bağlı olarak okyanuslarda ve denizlerde suların yükselip alçalması medcezir (gelgit) dir.

Ayın Okyanus Gelgitlerine Etkisi

Okyanuslar şişti. (Ölçekli değildir.)

Hem Ay hem de Güneş okyanus dalgalarını etkilerken, Ay en büyük rolü oynar çünkü gezegenimize Güneş’ten çok daha yakındır.

Ay’ ın Dünya üzerindeki gel-git etkisi (Güneş’in yerçekim kuvveti Ay’ınkinden 178 kat daha güçlü olsa da), Güneş’in iki katı kadar güçlüdür.

Okyanuslar çekilir

Ay’ın ve Güneş’in yerçekimi kuvveti, okyanus sularını yukarı doğru çeker ve bu da Dünya’nın Ay’a ve diğer tarafa bakan bölgelerinde suların çekilmesine neden olur.

Aynı zamanda, gezegenin diğer kısımlarında, okyanus suları bu çıkıntıları doldurur ve düşük gelgitler oluşur. Bununla birlikte, okyanus suları kıtalar ve değişken okyanus derinlikleri yüzünden sabit değildir. Sonuç olarak, gelgitler bir küvetin etrafından taşan suların sarkmasına benzer.

Yüksek ve Düşük Günde İki Kez

Dünyadaki bir gün; gezegenimizin kendi ekseni etrafında bir kez dönme ve Güneş’in altındaki aynı noktaya dönme zamanıdır. Bu bir güneş günü olarak bilinir ve yaklaşık 24 saat sürer .

Bununla birlikte, Dünya’nın Ay’a göre aynı konuma ulaşması için gereken süre, bir ay günü olarak bilinen ortalama 24 saat 50 dakikayı alır. Ay gününün bir güneş gününden daha uzun olmasının nedeni, Ay’ın, Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle aynı doğrultuda dönmesidir, bu yüzden Dünya’ nın, Ay’a yetişmesi ortalama 50 dakika daha uzun sürer.Çünkü Ay’ın gelgit kuvveti Güneş’in iki katı kadar güçlü olduğundan, gelgitler güneş gününü değil, ay gününü takip eder. Bir yarım gün, ortalama 12 saat ve 25 dakika, bir yüksek gelgitten diğerine geçer, bu yüzden günde yaklaşık iki kez yüksek ve düşük gelgitlerimiz var.

National Ocean Service ne göre, her aygünü 2 gelgit oluşur fakat bunun bazı istisnaları vardır: birkaç yerde, günde sadece 1 gelgit vardır (örneğin Meksika Körfezi, kıyı şeridi). Bu, yerel kıyı topografyasından kaynaklanmaktadır. Normali yarı döngü olmasına karşın, bu gelgit döngüsüne günlük döngü denir, ve günlük, yarı günlük ve karışık gelgitler olmak üzere üç farklı şekilde oluşur.

Kademeli Med Cezir

Alçaktan yüksek gelgite geçiş, taşkın gelgiti (sel) olarak bilinir. Yüksek gelgit, düşük gelgite geçerken (denizlerin çekilmesi) cezir gelgit denir. Yüksek gelgit ve düşük gelgit arasındaki su seviyesi farkı için, gelgit aralığı teknik terimi kullanılır.

Med cezir kademelidir, bu nedenle yüksek ya da düşük bir gelgit yaklaşık 6 saat ve 12 dakika, yani bir ayın bir çeyreği kadar sürdüğünü söylemek doğru değildir. Su akışının hızı bu dönemde değişir ve aynı zamanda yer değişir.

12’inci Kural

Denizciler, balıkçılar ve sörfçüler gibi günlük yaşamlarında gelgitleri hesaplaması gereken insanlar, genellikle beklenen su seviyesini hesaplamak için 12’inci kural olarak adlandırılan şeyi kullanırlar.

Bu kural, bir saat içinde su seviyesinin, herhangi bir alanda öngörülen gel-git aralığının 1 / 12’si kadar artacağını belirtmektedir. 2. saatte 2/12 yükselecek ve 3. saatte 3/12 yükselecek. 4. saatte, aynı zamanda 3/12 yükselecek, 5. saatte 2/12 yükselecek ve 6. saatte 1/12 yükselecektir.

Hatırlanacak dizi 1-2-3-3-2-1‘dir.

Yani, tahmin edilen gelgit aralığı 12 fit diyelim. 1 saat içinde, gelgit 1 fit yükselecek. 2. saatte 2 fit yükselecek. 3. ve 4. saatlerde 3 fit yükselecek. 5. saatte, gelgit 2 fit, 6. saatte 1 fit yükselecektir.

Fırtına Gelgitleri ve Dalgalanma

Gelgitleri tahrik eden astronomik kuvvetler çok doğru tahmin edilebilir ve bu tahminler yerel gelgit tablolarında yayınlanır. Bununla birlikte, farklı hava koşulları deniz seviyesini de etkiler ve beklenenden daha düşük ve yüksek gelgitlere neden olabilir. Bir fırtına varsa, deniz suyu seviyesi genellikle artar. Buna fırtına dalgası denir ve fırtına dalgası ve normal gelgit hareketinin birleşiminden kaynaklanır.

Kıyıdaki güçlü rüzgarlar, kıyı şeridinden suları hareket ettirebilir, düşük gelgitleri yükseltebilirler. Karada bulunan rüzgarlar ise, suyun kıyıya yığılmasına neden olabilirler ve bu da gelgitin normalden daha yükseğe çıkmasına yol açar.

Yüksek basınçlı hava son derece düşük gelgitler ile günler sürebilirken, düşük basınçlı hava tahmin edilenden çok daha yüksek gelgitlere neden olabilir.

Coğrafya ve Topografya Önemli

Okyanusların derinliği ve şekli ve kıtalar arasındaki mesafe de kıyı boyunca su seviyesinin belirlenmesinde önemlidir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’nın kuzey kesimlerinde kıtalar birbirine yakındır, bu da kıtaların daha uzak olduğu güneydeki bölgelere göre yüksek ve düşük gelgitler arasında daha büyük bir fark yaratır.

Ortalama ve Aşırı Gelenler

Okyanusun ortasındaki ortalama gelgit aralığı 1 metre veya 3 fit civarındadır. Bununla birlikte, bazı kıyı bölgelerinde gelgit aralığı en uç bölgelerde 10 kattan fazla olabilir. Dünyanın kıyı şeridi boyunca gelgit aralığı için ortalama bir değer vermek, bir yerden diğerine çok farklı olduğu için çok anlamlı değildir.

Dünyanın en yüksek gelgitleri, Kanada’daki Fundy Körfezi’ndedir ve düşük ve yüksek gelgitler arasındaki fark 16.3 metreye (53.5 feet) kadar olabilir. ABD’nin en yüksek gelgitleri Anchorage, Alaska yakınlarındadır ve 12.2 metreye (40 feet) ulaşabilir . İngiltere kıyıları boyunca gelgit aralığı 0,5 metre (1,6 fit) ile en fazla 15 metre (50 fit) arasında değişmektedir.

Türkiye’de Gelgit

Türkiye’nin çevresindeki denizler, iç deniz nitelikli olduğundan gelgit olayı çok fazla görülmez. Gelgit 20-30 santimetre civarındadır. İstanbul’daki Haliç, ismi gelgit sonucu oluştuğunu çağrıştırsa da gelgit sonucunda oluşmamıştır. Oluşum bakımından Ria tipi bir kıyıdır.

Bahar gelgit

Ay’ın fazları da gelgit aralığında rol oynar. Yüksek ve düşük gelgit arasındaki en büyük fark, Yeni Ay ve Dolunay da oluşur. Bu Ay evreleri sırasında Güneş gelgitleri ile Ay gelgitleri çakışır, çünkü Güneş ve Ay Dünya ile hizalıdır ve yerçekimi kuvvetleri okyanusun suyunu ayrı yöne çekmeye çalışır. Bu gelgitler bahar gelgitleri veya kral gelgitleri olarak bilinir. İsim olarak mevsim olan baharla bir ilgisi yoktur, sadece atlama veya sıçrama ile eşanlamlıdır .

Bir bahar gelgiti, Mart ekinoksuna veya Eylül ekinoksuna denk gelirse , buna ekinoksal bahar gelgitleri denir. Bu zamanlarda, yılın en büyük gelgit aralığını bekleyebiliriz çünkü, ekinokslarda Ay ve Güneş ekvator ile aynı hizadadır .

Perigean ve Apogean Bahar Gelgitleri

Yılda birkaç kez, Dolunay veya Yeni Ay, Ay’ın dünyaya en yakın noktası olan perigee noktasına ulaşır. Bu yaygın olarak Supermoon olarak bilinir ve perigee bahar gelgitleri olarak bilinen yüksek ve düşük gelgitler arasında büyük farka yol açar. Normal bir bahar gelgitinden büyüklüğü sadece 5 cm (2 inç) kadardır.

Bunun tam tersi, Dolunay veya Yeni Ay, Dünya’dan en uzak nokta olan apogee noktasında olduğu zaman Micromoon (Mini Ay) gerçekleşir . Apogean bahar gelgitleri, normal bahar gelgitlerinden yaklaşık 5 cm (2 inç) daha küçüktür.

Hafif Gelgitler (Neaps)

Gelgit aralığının en küçük olduğu evreler, Yarım Ay evreleridir. Çünkü Ay ve Güneş’ten gelen yerçekimi kuvvetleri, Yarım Ay evresinde birbirlerine karşı koyarlar.

Bu gelgitlere hafif gelgitler veya neaps denir. Neaps gelgitleri her zaman bahar gelgitlerinden yaklaşık 7 gün sonra ortaya çıkar.

Okyanuslar ve Bazı Nehirler

Fark edilir gelgitler ile gerçek gelgitler arasında fark vardır. Gelgitlerin fark edilebilir olması için, su kütlesi bir okyanus gibi devasa olmalıdır. Büyük göller gibi daha küçük su havzalarında da gerçek gelgitler oluşsa da, buradaki gelgit değişimleri farkedilemeyecek kadar küçüktür.

Örneğin, ABD’deki Büyük Göllerde, en büyük gelgit aralığı 5 cm’den az veya 2 inç’in biraz altındadır. Rüzgar ve barometrik basınç gibi farklı hava koşulları su seviyesinde bu göllerdeki gelgitlerden daha büyük farklılıklar yaratır. Bu aynı zamanda Baltık Denizi, Karadeniz, Hazar Denizi ve hatta Akdeniz’de de geçerlidir.

Okyanusa bağlanan birçok nehir, yüksek ve düşük gelgitlere sahiptir. Bu gel-git nehirlerin bazılarında, su neredeyse tümüyle alçak bir akıntıdan geçerek nehrin dibinde yürümeyi mümkün kılmaktadır. Büyük bir nehrin bir kısmı gelgitler tarafından etkilenirse, etkilenen bölüm gelgit ulaşımı olarak bilinir.

Gelgitin dar bir körfeze veya nehre geldiği birkaç alanda gelgit delikleri oluşabilir. Gelen gelgit tarafından yaratılan gelgit delikleri, su akımının yönüne karşı hareket eden dalgalardır.

İnsan Vücudundaki Gelgitler?

Pek çok insan, Ay’ın yerçekimsel gücünün, vücudumuzun yaklaşık % 70 oranında sıvıdan oluştuğu için insanları da etkilediğine inanır. Ancak, bu inancı destekleyen hiçbir bilimsel kanıt yoktur. Bir insan vücudundaki sıvı miktarı, gelgitleri deneyimleyecek kadar büyük değildir.